Poniżej zamieszczamy wspólne stanowisko kilku niemieckich organizacji ws. regulacji prawnych dotyczących NGT (tzw. nowych GMO).
Wspólne stanowisko AbL, BDM, IGN i KLB
9 Styczen 2025
Zapewnić produkcję wolną od GMO i zasadę przezorności!
Ścisła regulacja nowych technik genetycznych
Rolnicy, hodowcy i producenci żywności muszą także w przyszłości mieć prawo i praktyczne
możliwości prowadzenia produkcji wolnej od inżynierii genetycznej – zarówno konwencjonalnej,
jak i ekologicznej. Konsumenci muszą mieć możliwość spożywania żywności wolnej od GMO.
Wszystkie podmioty zaangażowane w produkcję żywności potrzebują swobody wyboru i
podejmowania decyzji. Musimy zagwarantować unijną zasadę przezorności – w
odpowiedzialności za nasze zasoby żywnościowe i za przyszłe pokolenia. Będzie to możliwe tylko
wtedy, gdy nowe techniki genetyczne (NGT) będą nadal ściśle regulowane. Obecny wniosek
prezydencji polskiej w sprawie roślin NGT jest również niewystarczający, ponieważ nie zawiera
rozwiązań głównych problemów.
W niniejszym stanowisku AbL, BDM, IGN i KLB przedstawiają perspektywę producentów żywności
konwencjonalnej i ekologicznej wolnej od inżynierii genetycznej w Europie, których bezpośrednio
masowo dotknie planowane rozporządzenie Komisji Europejskiej w sprawie nowych technik
genomowych (1). To właśnie w odniesieniu do nich należy znaleźć odpowiednie i adekwatne
regulacje. Bowiem to producenci żywności wolnej od GMO produkują to, czego pragnie większość
Europejczyków: żywność wolną od GMO (2).
Rynek produktów wolnych od inżynierii genetycznej obejmuje ekologiczną produkcję żywności oraz
produkty pochodzenia zwierzęcego wytwarzane „bez inżynierii genetycznej” (3) zgodnie z kryteriami
VLOG(4) . Do tego dochodzi konwencjonalna, wolna od GMO produkcja roślinna: 99,9%
konwencjonalnych zbóż, warzyw, owoców i pasz w Europie jest uprawiana bez GMO! (5) . Jest to
szczególna cecha i ogromna przewaga konkurencyjna europejskich rolników, którzy w ten sposób
zaspokajają popyt europejskich przetwórców i handlowców, podobnie jak rynków azjatyckich i
amerykańskich.
1 Komisja Europejska, 5 lipca 2023 r.: ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY w sprawie roślin
uzyskiwanych za pomocą niektórych nowych technik genomowych oraz pochodzących z tych roślin żywności i
pasz, oraz w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) 2017/625 (https://food.ec.europa.eu/system/files/2023-
09/gmo_biotech_ngt_proposal_2023-411_pl.pdf).
2 Forsa (14.09.2023): Neue Gentechnik (https://www.foodwatch.org/fileadmin/-DE/Themen/Gentechnik/2023-09-
Umfrage_Forsa_Tabellen_Neue_Gentechnik.pdf)
3 Podstawą prawną znakowania produktów „bez techniki genetycznej“ („Ohne Gentechnik“) w Niemczech jest
ustawa: EG-Gentechnik-Durchführungsgesetz (EGGenTDurchfG) (https://www.gesetze-iminternet.
de/eggentdurchfg/)
4 Wartość rynku produktów ekologicznych i „bez techniki genetycznej“ wynosiła w 2023 r. ponad 32,5 mld Euro.
5 Rośliny GMO są obecnie uprawiane na niewielkich powierzchniach w Hiszpanii (46 000 ha) i Portugalii (1 739
ha) (www.transgen.de/anbau/653.anbau-gentechnisch-veraenderter-pflanzen.html). Stanowi to 0,04%
powierzchni użytków rolnych w UE.
Wspólne stanowisko AbL, BDM, IGN i KLB
Przedsiębiorstwa te zainwestowały znaczne zasoby i środki finansowe w swoje łańcuchy produkcji i
zbudowały zaufanie konsumentów. Odbiorcy liczą na otrzymywanie produktów wolnych od GMO.
Jeżeli, jak przewidziano w projekcie rozporządzenia, wszystkie przepisy mające na celu zapewnienie
produkcji żywności wolnej od GMO zostaną zniesione (NGT-1) lub osłabione (NGT-2), nie będzie
można zagwarantować produktów wolnych od GMO. Zanieczyszczeniu produktów nie da się już
zapobiec. Przedsiębiorstwa stracą swoje cenne rynki na produkty wysokiej jakości, a być może
nawet swoją egzystencję. Odbiorcy nie będą tolerować produktów wielokrotnie zanieczyszczonych
NGT.
Celem polityki europejskiej musi być zagwarantowanie europejskim hodowcom, rolnikom i
przetwórcom unikalnej cechy i szans konkurencyjnych wynikających z wolności od produktów
inżynierii genetycznej. Bez tego wyłącznego charakteru produkty europejskie byłyby wymienne na
rynku światowym, co spowodowałoby wyparcie jeszcze większej liczby przedsiębiorstw
produkujących żywność w Europie. Odporna Europa potrzebuje jednak zróżnicowanego sektora
rolno-spożywczego i każdego gospodarstwa.
Aby zapewnić wolną od GMO konwencjonalną i ekologiczną produkcję żywności
oraz unijną zasadę przezorności, konieczne są następujące środki:
1. Ścisłe i skuteczne zasady współistnienia upraw mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia
wolnej od GMO produkcji żywności konwencjonalnej i ekologicznej. Celem musi być bezpieczne
zapobieganie zanieczyszczeniom w łańcuchu produkcji wolnej od GMO. Wymaga to takich regulacji,
jak dokładny rejestr lokalizacji działki, odpowiednie odstępy dla poszczególnych gatunków
uprawnych przy produkcji materiału siewnego, rozmnażaniu i uprawie. Potrzebne są wymogi
czyszczenia w przypadku współdzielenia siewników i maszyn do zbioru, pojazdów transportowych i
magazynowych oraz systemy oddzielnego przetwarzania.
2. Regulacje koegzystencji muszą mieć zastosowanie do wszystkich roślin NGT. Propozycja Komisji
zmierza do wyłączenia z regulacji nawet 94 %6 planowanych roślin NGT, co jest nieodpowiedzialne i
prowadzi do niemożliwości współistnienia upraw.
3. Ważne regulacje w zakresie współistnienia upraw nie mogą być pozostawione pro-forma
państwom członkowskim, jak przewidziano dla NGT-2. Doprowadziłoby to do znacznej niepewności
prawnej ze względu na wymogi wspólnego rynku wewnętrznego UE. W celu ustanowienia prawnie
wiążących zasad współistnienia upraw w ramach rozporządzenia należy je zharmonizować w
całej UE. Minimum to wskazanie poszczególnych działań (zob. pkt 1) we wniosku legislacyjnym.
4. Istotne są również ustalenia dotyczące pokrywania kosztów w celu zapewnienia rozdzielenia
dróg produkcyjnych zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” oraz ustalenia dotyczące
odpowiedzialności niezależnej od winy w przypadku zanieczyszczenia7. Bez takich uregulowań
rozporządzenie w sprawie NGT spowodowałoby zakłócenie swobodnej konkurencji.
6 Bohle, F. et al (14.03.2024): Where does the EU-path on new genomic techniques lead us?
(https://doi.org/10.3389/fgeed.2024.1377117)
7 W Niemczech jest uregulowana odpowiedzialność solidarna, podobnie jest w Austrii.
Wspólne stanowisko AbL, BDM, IGN i KLB
5. Należy również zapewnić, aby w przypadku szkód wyrządzonych zdrowiu ludzkiemu i
środowisku naturalnemu, sprawcy (użytkownicy inżynierii genetycznej) byli zobowiązani do
wypłaty odszkodowania (zasada „zanieczyszczający płaci”). Kosztami tymi te nie może być
obciążone społeczeństwo, państwo ani łańcuch produkcji wolnej od GMO. Kompleksowe
uregulowanie szkód dla poszkodowanych jest tym bardziej konieczne, jeśli zniesie się ocenę ryzyka
dla roślin NGT-1 i złagodzi się ocenę ryzyka dla roślin NGT-2.
6. Identyfikowalność i obowiązek oznakowania muszą mieć zastosowanie do wszystkich NGT w
całym łańcuchu produkcji, zarówno w odniesieniu do produktów ekologicznych, jak i
konwencjonalnych. Tylko w ten sposób zagwarantowane zostanie prawo do swobodnego wyboru
dla konsumentów i wszystkich podmiotów zaangażowanych w produkcję żywności. Prawo
swobodnego wyboru wynika z europejskich praw konsumentów, które zostały skonkretyzowane w
odniesieniu do prawa żywnościowego i prawa dotyczącego inżynierii genetycznej. Ponadto znaczna
część społeczeństwa nadal domaga się oznakowania i oceny ryzyka GMO8. Etykietowanie służy
ochronie konsumentów i umożliwia producentom żywności także w przyszłości prowadzenie
działalności wolnej od inżynierii genetycznej.
7. Specyficzne metody wykrywania, materiały referencyjne i kontrolne oraz dane dotyczące
zmienionej sekwencji muszą być nadal obowiązkowe dla wnioskodawców, jeśli chcą wprowadzić
swoje produkty na europejski rynek. W przypadku wnioskodawców nie ma problemu z
zapewnieniem metod wykrywania, ponieważ są oni zaznajomieni z modyfikacją rośliny NGT9. Musi
to być obowiązkowe dla wszystkich NGT, ponieważ metody wykrywania są podstawowym
warunkiem przejrzystości i swobody wyboru, a także identyfikowalności i wykrywalności.
Niezbędne są dalsze badania, m.in. nad metodami wykrywania i monitorowania10.
8. Uważamy, że zaklasyfikowanie roślin NGT do kategorii 1 i 2 jest błędne i w związku z tym
przyjmujemy opinie Federalnego Urzędu Ochrony Przyrody (BfN) oraz francuskiego Urzędu
Ochrony Środowiska i Bezpieczeństwa Żywności (ANSES): kryteria kategorii 1 NGT są nienaukowe.
11 12. Nie pozwalają one na stwierdzenie, czy takie rośliny są rzeczywiście równoważne z roślinami
„naturalnymi”/„konwencjonalnymi”, ani na stwierdzenie związanego z nimi ryzyka. Ryzyko
związane z GMO nie zależy od liczby lub rodzaju zmian w genomie. Nawet niewielkie zmiany mogą
mieć daleko idące skutki. Naukowcy twierdzą, że ze względów ostrożności każda NGT musi zostać
poddana kompleksowej ocenie ryzyka i – w razie potrzeby – określeniu środków zarządzania
zapobiegawczego. Tylko w ten sposób można utrzymać wysoki poziom ochrony zdrowia ludzi i
zwierząt oraz środowiska naturalnego, a także przestrzegać zasady przezorności zapisanej w
TFUE13.
8 Patrz: odnośnik 2
9 Ribarits, A. et al (2/2021): Genome-Edited Plants: Opportunities and Challenges for an Anticipatory Detection
and Identification Framework (https://www.mdpi.com/2304-8158/10/2/430).
10 Od 2024 r. w EU są prowadzone dwa projekty badawcze: DARWIN (https://darwin-ngt.eu) i DETECTIVE
(https://detective-ngt.eu), których celem jest niezawodna metoda wykrywania, identyfikacji i oznaczania
ilościowego roślin NGT.
11 BfN (2/2024): For a science-based regulation of plants from new genetic techniques
(https://www.bfn.de/sites/default/files/2024-02/24_02_07_BfN_policy_brief_NGT-7.pdf).
12 ANSES (6.03.2024): ANSES calls for appropriate regulations (https://www.anses.fr/en/content/ntg-en).
13 Zasada przezorności określona w artykule 191 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Wspólne stanowisko AbL, BDM, IGN i KLB
9. We wniosku dotyczącym rozporządzenia brakuje środków zatrzymujących rośliny
wprowadzone do środowiska. Doświadczenie pokazuje, że ryzyko i szkody mogą wystąpić nawet
po udzieleniu zezwolenia. Np. w przypadku, gdy wpływ GMO na organizmy niecelowe nie został
wystarczająco zbadany lub stwierdzono istnienie gatunków dzikich spokrewnionych lub pyłki się
rozprzestrzeniają dalej niż przewidywano. Dotyczy to również sytuacji, gdy składniki zmieniają się
niespodziewanie w sposób mający wpływ na zdrowie lub gdy zmiany genetyczne mają wpływ
dopiero w kolejnych pokoleniach. W związku z tym monitorowanie wszystkich NGT musi być
obowiązkowe. Potrzebne są również pewne przepisy prawne, które umożliwią cofnięcie
przyznanych zezwoleń lub klasyfikacji NGT-1 w przypadku późniejszego zidentyfikowania
zagrożeń i szkód. Dotychczas nie przewiduje się takiego wycofania w przypadku NGT-1. W
przypadku NGT-2 ma być niemożliwe wycofanie po 10 latach. Jest to nieodpowiedzialne w
odniesieniu do zasady przezorności, biorąc pod uwagę niewielką wiedzę i niewystarczające
doświadczenie w zakresie NGT, więc należy to zmienić. Ponadto konieczne jest przeprowadzenie
niezależnego naukowego przeglądu zezwoleń i określenia statusu NGT. Odpowiednie dane do tego
muszą być publicznie dostępne.
10. Ponadto państwa członkowskie muszą mieć możliwość zakazania lub ograniczenia NGT ze
względów społeczno-ekonomicznych (tzw. opt-out). Opt/Out musi mieć zastosowanie do
wszystkich NGT. Przewidziane w rozporządzeniu odstępstwo od klauzuli opt-out zarówno dla NGT-
1, jak i NGT-2, podważa suwerenność państw członkowskich. Jest to tym bardziej istotne, że
istniejący system oceny ryzyka zostałby wyłączony lub osłabiony.
11. Zdecydowanie zaprzecza się twierdzeniu, że nowe rośliny genetycznie modyfikowane pozwolą
nam szybciej i lepiej przystosować się do skutków zmian klimatycznych. Konsekwencje kryzysu
klimatycznego są złożone i nieprzewidywalne, wiosenne przymrozki, susze, ulewne deszcze, upał,
zbyt wilgotne warunki zbiorów – każdy rok jest inny. Reakcje adaptacyjne roślin są również
zróżnicowane i różnią się w zależności od fazy wzrostu. Tolerancja suszy nie jest cechą genetyczną
danego genu, ale złożoną interakcją wielu różnych właściwości i mechanizmów regulacji rośliny. Nie
da się tego rozwiązać za pomocą nowych technik genetycznych. Priorytetem musi być ochrona
klimatu. Aby poradzić sobie z kryzysem klimatycznym, potrzebujemy różnorodności – różnorodności
upraw i nasion, a także odpornych systemów upraw.
12. Przydatna może być ocena trwałości charakteru systemów żywnościowych. Rozważenie i
powiązanie z oceną ryzyka genetycznego należy zdecydowanie odrzucić. Ocena zrównoważonego
rozwoju wymaga kryteriów naukowych, niezależnego systemu kontroli i regulacji oraz
systematycznej analizy całego cyklu życia. Ograniczenie kontroli do poszczególnych pożądanych
cech, a nawet poleganie na informacjach producenta, jest sprzeczne z zasadą zrównoważonego
rozwoju i sprzyja „greenwashingowi”. Zrównoważony rozwój obejmuje wszystkie poziomy:
środowiskowy, społeczny i ekonomiczny. Należy odrzucić proponowane przez Komisję uproszczone
zatwierdzanie takich roślin NGT-(ograniczona ocena ryzyka, wyjątki od obowiązku opracowania
metod wykrywania i inne zachęty ekonomiczne). Tylko produkty, które zostały przetestowane pod
kątem bezpieczeństwa, mogą być uznane za zrównoważone. Ocena bezpieczeństwa przewidziana
w planowanym rozporządzeniu w sprawie materiału rozmnożeniowego roślin14 nie jest
wystarczająca, ponieważ również w tym przypadku nie przewidziano koniecznej całościowej oceny.
14 Komisja Europejska (5 lipca 2023 r.): Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w
sprawie produkcji i wprowadzania roślinnego materiału rozmnożeniowego do obrotu w Unii (PRM)
(https://food.ec.europa.eu/system/files/2023-07/prm_leg_future_reg_prm.pdf).
Wspólne stanowisko AbL, BDM, IGN i KLB
13. System upraw NGT musi być ograniczony do upraw jednorocznych. Drzewa, dziko rosnące
rośliny i glony stanowią poważne zagrożenie dla naszych ekosystemów i różnorodności
biologicznej.15
14. Przewiduje się, że planowana deregulacja NGT doprowadzi do masowego rozszerzenia
patentów na rośliny NGT, a także na rośliny konwencjonalne, a tym samym do dużej niepewności
prawnej, zwłaszcza dla hodowców. Przewidywalnymi konsekwencjami będzie również jeszcze
większa koncentracja na rynku nasion, co będzie miało poważne negatywne skutki dla
bezpieczeństwa żywnościowego i niezależności żywnościowej. W każdym razie dotychczasowe
poprawki zaproponowane zarówno przez Parlament Europejski, jak i prezydencję belgijską nie
prowadzą do pewności prawnej, czyli faktycznego wyłączenia patentów. Zdaniem ekspertów
patentowych jest to możliwe jedynie poprzez wprowadzenie odpowiednich zmian do Europejskiej
Konwencji o udzielaniu patentów (EPC) 16, 17, w której uczestniczy 39 państw-stron. Projekt
rozporządzenia o roślinach NGT powinien zostać wstrzymany do czasu wprowadzenia
odpowiednich zmian do EPC. Późniejsze wycofanie przyznanych patentów jest prawie niemożliwe.
Jednocześnie należy pilnie wdrożyć obowiązujący zakaz patentowania „procesów o charakterze
czysto biologicznym” (w tym mutagenezy) poprzez jasną i pewną prawnie interpretację Rady
Administracyjnej Europejskiego Urzędu Patentowego.
Podsumowanie:
Sygnatariusze niniejszego rolniczego stanowiska wzywają wszystkich odpowiedzialnych polityków
do poparcia wyżej wymienionymi argumentów w nadchodzących negocjacjach. Jeżeli wniosek
legislacyjny nie ulegnie zasadniczej poprawie, należy go odrzucić ze względu na unijną zasadę
przezorności i odpowiedzialność naszego pokolenia.
Odpowiedzialna na podstawie prawa prasowego: Annemarie Volling, Ekspertka ds Techniki
Genetycznej AbL e.V., volling@abl-ev.de, www.abl-ev.de.
15 Oczekuje tego także Federalny Urząd Ochrony Przyrody (Bundesamt für Naturschutz, BfN) (patrz: odnośnik 11)
i Stowarzyszenie Ekologiii (Gesellschaft für Ökologie, GfÖ): Expert Group “New Genomic Techniques”, Ecological
Society of Germany, Austria and Switzerland (GFÖ) (2023): New genomic techniques from an ecological and
environmental perspective: Science-based contributions to the proposed regulations by the EU Commission
(https://gfoe.org/sites/default/files/ngt_gfoe_final.pdf).
16 Gutachten im Auftrag der Bundestagsfraktion Bündnis 90 /Die Grünen vorgelegt von Prof. Dr. Axel Metzger
(12/2024): Rechtliche Möglichkeiten zur Änderung des Patentschutzes von Pflanzen in Deutschland, Europa
und im internationalen Recht (https://www.gruenebundestag.
de/fileadmin/dateien/downloads/Weitere_Dokumente/Rechtsgutachten_Biopatentrechtsreform_Gr
uene_Bundestag.pdf).
17 No Patents on Seeds (6.12.2024): Was kann die EU gegen Patente auf Saatgut erreichen? (https://www.nopatents-
on-seeds.org/de/EU).
